temperature state महाराष्ट्रात फेब्रुवारी महिन्यातच उष्णतेचा कहर सुरू झाला असून, राज्यातील विविध भागांत तापमानाची पातळी दिवसेंदिवस वाढताना दिसत आहे. भारतीय हवामान विभागाने (IMD) यासंदर्भात गंभीर दखल घेत राज्यातील अनेक जिल्ह्यांसाठी उष्णतेच्या लाटेचा इशारा दिला आहे. विशेषतः पश्चिम महाराष्ट्र, कोकण आणि विदर्भ या भागांमध्ये उष्णतेचा प्रभाव अधिक तीव्र असल्याचे सांगण्यात येत आहे.
फेब्रुवारीत उन्हाळ्याची चाहूल
सामान्यतः मार्च महिन्यापासून उन्हाळ्याची सुरुवात होत असली तरी, यंदा फेब्रुवारी महिन्यातच तापमानाने ३८ अंश सेल्सिअसचा टप्पा गाठला आहे. हवामान तज्ज्ञांच्या मते, नवीन वर्षाच्या सुरुवातीपासूनच हवामानात मोठे चढ-उतार होत असल्याचे दिसत आहे. जानेवारी महिन्यात काही भागांत अतिशय थंडी असताना, फेब्रुवारीच्या मध्यापासून राज्यात उष्णतेची लाट पसरू लागली आहे.
हवामान विभागाचे माजी प्रमुख डॉ. के. एस. होसाळीकर यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, “२५ आणि २६ फेब्रुवारी रोजी महाराष्ट्रातील काही जिल्ह्यांमध्ये उष्णतेच्या लाटेचा प्रभाव अधिक तीव्रतेने जाणवेल. विशेषतः २५ फेब्रुवारी रोजी मुंबई, ठाणे, रायगड आणि रत्नागिरी या भागांमध्ये उष्णतेची तीव्रता अधिक असेल, तर २६ फेब्रुवारी रोजी पालघर जिल्ह्यात तापमान झपाट्याने वाढण्याची शक्यता आहे.”
IMD चा अंदाज काय सांगतो?
भारतीय हवामान विभागाने (IMD) दिलेल्या अंदाजानुसार, पुढील २४ तासांत पश्चिम महाराष्ट्रातील तापमान मोठ्या प्रमाणात वाढणार आहे. कोकण आणि नजीकच्या भागांमध्ये उष्ण आणि दमट हवामानाचा प्रभाव राहणार असून, या भागांसाठी ‘यलो अलर्ट’ जारी करण्यात आला आहे. यलो अलर्ट म्हणजे नागरिकांनी सतर्क राहावे आणि आवश्यक ती खबरदारी घ्यावी असा इशारा असतो.
विदर्भातही उन्हाचा प्रभाव वाढला असून, दुपारी १२ ते ४ या वेळेत उन्हाच्या तीव्रतेमुळे घराबाहेर पडणे धोकादायक ठरू शकते. उत्तर महाराष्ट्रात अजूनही पहाटे काही प्रमाणात गारवा जाणवत असला तरी, लवकरच या भागातही तापमानवाढ होण्याची शक्यता हवामान खात्याने वर्तवली आहे.
मुंबईतील हवामान विभागाचे अधिकारी श्री. संजय मुळे यांच्या मते, “फेब्रुवारी महिन्यातच इतके तापमान वाढणे हे चिंताजनक आहे. साधारणपणे मार्च-एप्रिल महिन्यात जी स्थिती असते, ती आता फेब्रुवारीतच दिसू लागली आहे. यावरून यंदाचा उन्हाळा अत्यंत कडक असण्याची शक्यता आहे.”
प्रादेशिक भागांतील स्थिती
मुंबई आणि कोकण
मुंबई, ठाणे, रायगड आणि रत्नागिरी या भागांत उष्णतेसोबतच दमट हवामानामुळे असुविधा वाढली आहे. तापमान ३४ ते ३६ अंश सेल्सिअस दरम्यान असले तरी, आर्द्रतेमुळे त्याचा प्रभाव अधिक जाणवतो. विशेषतः मुंबईसारख्या शहरात बांधकामे, वाहतूक आणि लोकसंख्येची गर्दी यामुळे ‘हीट आयलंड इफेक्ट’ निर्माण होत असल्याचे तज्ज्ञ सांगतात.
विदर्भ
नागपूर, अमरावती, अकोला आणि बुलढाणा या जिल्ह्यांत तापमानाची पातळी ३८ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचली आहे. कोरड्या हवामानामुळे उष्णतेचा प्रभाव अधिक तीव्रतेने जाणवतो. शेतकऱ्यांच्या दृष्टीने ही चिंतेची बाब आहे, कारण पिकांवर आणि जनावरांवर उष्णतेचा विपरीत परिणाम होऊ शकतो.
पश्चिम महाराष्ट्र
पुणे, सांगली, कोल्हापूर आणि सातारा या जिल्ह्यांत तापमान ३५ ते ३७ अंश सेल्सिअस दरम्यान नोंदवले जात आहे. दिवसा उष्णता असली तरी रात्रीच्या वेळी तापमानात काही प्रमाणात घट होते, त्यामुळे सकाळच्या वेळी काही प्रमाणात गारवा जाणवतो.
मराठवाडा
औरंगाबाद, जालना, बीड आणि परभणी या जिल्ह्यांतही तापमानवाढीचा प्रभाव जाणवत आहे. कोरड्या हवामानामुळे या भागात पाण्याची टंचाई निर्माण होण्याची शक्यता आहे. स्थानिक प्रशासनाने यासंदर्भात आवश्यक ती उपाययोजना केली आहे का, याकडे लोकांचे लक्ष आहे.
उष्णतेपासून बचावासाठी काय करावे?
हवामान विभागाने उष्णतेपासून बचावासाठी नागरिकांना काही महत्त्वाच्या सूचना दिल्या आहेत:
- दुपारच्या वेळी घराबाहेर जाणे टाळावे: दुपारी १२ ते ४ या वेळेत उन्हाची तीव्रता सर्वाधिक असते. या वेळेत शक्यतो घराबाहेर जाणे टाळावे.
- भरपूर पाणी प्यावे: शरीरातील पाण्याची कमतरता टाळण्यासाठी भरपूर पाणी प्यावे. ओआरएस, लिंबूपाणी, नारळपाणी, ताक किंवा फळांचे रस घेण्यास प्राधान्य द्यावे.
- योग्य कपडे वापरावे: उन्हात बाहेर पडताना टोपी, गॉगल किंवा छत्रीचा वापर करावा. हलके, सैल आणि सुती कपडे घालावेत.
- आहारात बदल करावा: जड आणि तेलकट पदार्थ टाळावेत. आहारामध्ये अधिक फळे, भाज्या, दही आणि सलाडचा समावेश करावा.
- घरात थंड वातावरण ठेवावे: घराच्या खिडक्या आणि दारांना पडदे लावावेत. घरातील हवा थंड ठेवण्यासाठी पंखा किंवा एअर कंडिशनरचा वापर करावा.
आरोग्य विभागाचे डॉ. सुनील खेडकर यांनी सांगितले की, “उष्णतेमुळे अनेक आरोग्य समस्या निर्माण होऊ शकतात. उन्हाचा मार (हीट स्ट्रोक), उन्हाचा त्रास (हीट एक्झॉस्शन), उन्हात भाजणे, घाम येऊन त्वचेवर फोड येणे इत्यादी समस्या होऊ शकतात. त्यामुळे उन्हाचा प्रभाव कमी करण्यासाठी आवश्यक ती खबरदारी घेणे गरजेचे आहे.”
शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाच्या सूचना
वाढत्या तापमानाचा सर्वाधिक प्रभाव शेतकरी आणि शेतीवर होतो. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे:
- जनावरांची योग्य काळजी घ्यावी: जनावरांना सावलीत ठेवावे आणि त्यांना नियमितपणे थंड व स्वच्छ पाणी द्यावे.
- गोठ्याचे छत सुरक्षित करावे: गोठ्याच्या छतावर गवताचे आच्छादन ठेवल्यास उष्णतेचा प्रभाव कमी करता येईल.
- योग्य वेळी चारा द्यावा: जनावरांना सकाळी किंवा संध्याकाळी चारण्यासाठी बाहेर सोडावे. दुपारच्या वेळी त्यांना सावलीत ठेवावे.
- जनावरांच्या आहारात बदल करावा: जनावरांच्या आहारात हिरवा चारा, प्रथिनयुक्त खाद्य आणि खनिजमिश्रणाचा समावेश करावा.
- पिकांची योग्य काळजी घ्यावी: उष्णतेमुळे पिकांना नुकसान होऊ शकते. योग्य पाणी व्यवस्थापन करावे आणि शक्य असल्यास झाडांना संध्याकाळी पाणी द्यावे.
कृषी विभागाचे अधिकारी श्री. राजेश पाटील यांच्या मते, “शेतकऱ्यांनी उष्णतेपासून पिके आणि जनावरे यांचे संरक्षण करण्यासाठी विशेष काळजी घेतली पाहिजे. सकाळी किंवा संध्याकाळी शेतात काम करणे योग्य ठरेल. तसेच पिकांना नियमित पाणी देणे आणि आच्छादनाचा वापर करणे फायदेशीर ठरेल.”
हवामान बदलाचा परिणाम म्हणून उष्णतेच्या लाटा अधिक तीव्र आणि वारंवार येण्याची शक्यता हवामान तज्ज्ञ व्यक्त करत आहेत. पर्यावरण अभ्यासक डॉ. सुरेश देशमुख यांच्या मते, “जागतिक तापमानवाढीमुळे हवामान बदलाचे परिणाम आपल्याला जाणवू लागले आहेत. फेब्रुवारी महिन्यातच इतक्या उष्णतेच्या लाटा येणे हे त्याचेच लक्षण आहे. यावर सामूहिक पातळीवर उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.”
हवामान विभागाने नागरिकांना आवाहन केले आहे की, पुढील काही दिवस उष्णतेची तीव्रता कायम राहणार असल्याने, आरोग्याची काळजी घेण्याबरोबरच हवामान विभागाच्या अपडेट्सवर लक्ष ठेवावे. विशेषतः वृद्ध लोक, लहान मुले, गर्भवती महिला आणि दीर्घकालीन आजारांनी ग्रस्त असलेल्या व्यक्तींनी अधिक काळजी घेणे आवश्यक आहे.
थोडक्यात, महाराष्ट्रात सध्या उष्णतेची लाट पसरली असून, हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार पुढील काही दिवस ही स्थिती कायम राहणार आहे. त्यामुळे नागरिकांनी उष्णतेपासून बचावासाठी आवश्यक ती खबरदारी घेणे अत्यंत महत्वाचे आहे. त्याचबरोबर शेतकऱ्यांनीही पिके आणि जनावरे यांच्या संरक्षणासाठी योग्य ती काळजी घ्यावी, असे आवाहन करण्यात येत आहे.
