purchasing cow and buffalo शेतकरी हा भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा असून, ग्रामीण भागाचा खरा पोशिंदा आहे. परंतु केवळ शेतीवर अवलंबून राहणे अनेकदा अपुरे पडते. हवामानाच्या बदलत्या स्वरूपामुळे शेतीतील उत्पन्न अनिश्चित झाले आहे.
अशा परिस्थितीत शेतकऱ्यांना स्थिर उत्पन्नाची गरज असते, आणि त्यासाठी पशुपालन हा सर्वोत्तम पर्याय ठरतो. याच गरजेची दखल घेत सरकारने “पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजना” सुरू केली आहे, जी शेतकऱ्यांसाठी आर्थिक सक्षमीकरणाचे एक महत्त्वपूर्ण माध्यम बनली आहे.
पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजनेचा इतिहास आणि महत्त्व
किसान क्रेडिट कार्ड (KCC) ही योजना 1998 मध्ये शेतकऱ्यांना शेती आणि संलग्न व्यवसायांसाठी सुलभ कर्ज पुरवठा करण्याच्या उद्देशाने सुरू करण्यात आली. सुरुवातीला ही योजना केवळ शेतीपुरती मर्यादित होती, परंतु कालांतराने त्यात अनेक बदल करण्यात आले. 2018-19 च्या अर्थसंकल्पात या योजनेचा विस्तार पशुपालन आणि मत्स्यपालन क्षेत्रांसाठी करण्यात आला, ज्यामुळे “पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजने”ची सुरुवात झाली.
या योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट आहे शेतकऱ्यांना पशुपालन क्षेत्रात प्रवेश करण्यासाठी आवश्यक भांडवल उपलब्ध करून देणे आणि त्यांच्या उत्पन्नात वाढ करण्यास सहाय्य करणे. हे विशेषतः लहान आणि सीमांत शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरले आहे, ज्यांना नेहमीच कर्ज मिळवण्यात अडचणी येतात.
योजनेत झालेले महत्त्वपूर्ण बदल: ५ लाखांपर्यंत कर्जाची मर्यादा
सरकारने अलीकडेच या योजनेत महत्त्वपूर्ण बदल केला आहे. पूर्वी पशु किसान क्रेडिट कार्ड अंतर्गत कर्जाची मर्यादा ३ लाख रुपये होती, परंतु आता ती वाढवून थेट ५ लाख रुपये करण्यात आली आहे. हा बदल अत्यंत महत्त्वाचा आहे कारण यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक सक्षम पशुपालन व्यवसाय उभारण्यासाठी पुरेसे भांडवल मिळू शकेल.
५ लाख रुपयांच्या कर्जामध्ये शेतकरी अनेक उच्च दुग्ध उत्पादन क्षमता असलेल्या गायी-म्हशी खरेदी करू शकतात, चारा व्यवस्थापनासाठी आवश्यक साधने विकत घेऊ शकतात, आणि पशुपालनासाठी आधुनिक सुविधा निर्माण करू शकतात. हे कर्ज शेतकऱ्यांना पशुपालन क्षेत्रात पूर्ण क्षमतेने काम करण्यास सक्षम बनवते.
पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजनेचे प्रमुख फायदे
१. कमी व्याजदर
या योजनेचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे कमी व्याजदर. सामान्यतः या कर्जाचा व्याजदर ७% असतो, परंतु वेळेवर परतफेड केल्यास, सरकारकडून व्याज अनुदानाचा लाभ मिळतो आणि प्रभावी व्याजदर ४% पर्यंत कमी होतो. हा दर बाजारातील इतर कर्जांच्या तुलनेत खूपच कमी आहे, जे सामान्यतः १२% ते २०% दरम्यान असतात.
२. सुलभ परतफेड कालावधी
पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजनेत कर्जाची परतफेड ५ वर्षांच्या कालावधीत करता येते. हा कालावधी शेतकऱ्यांना त्यांचा व्यवसाय स्थापित करण्यासाठी आणि नंतर उत्पन्नातून कर्जाची परतफेड करण्यासाठी पुरेसा वेळ देतो. त्यामुळे आर्थिक ताण कमी होतो आणि व्यवसाय स्थिरतेने वाढवता येतो.
३. न्यूनतम कागदपत्रे
पारंपारिक कर्जांच्या तुलनेत या योजनेत कागदपत्रांची अडचण कमी आहे. आधार कार्ड, ७/१२ उतारा, रहिवासी प्रमाणपत्र, बँक खात्याचे तपशील आणि शेती/पशुपालन व्यवसायाचा पुरावा इतकेच दस्तावेज पुरेसे आहेत. यामुळे प्रक्रिया अधिक सुलभ आणि जलद होते.
४. शाश्वत उत्पन्नाचा स्त्रोत
पशुपालन व्यवसाय हा शेतकऱ्यांसाठी नियमित आणि शाश्वत उत्पन्नाचा स्त्रोत बनू शकतो. एक गाय दररोज सरासरी १० ते १५ लीटर दूध देऊ शकते, तर म्हैस १५ ते २० लीटर. सध्याच्या दरांनुसार, एक शेतकरी महिन्याला ३०,००० ते ५०,००० रुपयांपर्यंत उत्पन्न मिळवू शकतो, जे शेतीच्या मोसमी उत्पन्नाव्यतिरिक्त असते.
पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजनेसाठी पात्रता
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी पुढील निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
१. अर्जदाराचे वय किमान १८ वर्षे पूर्ण असावे. २. अर्जदार शेतकरी असावा किंवा त्याच्याकडे शेतजमीन असावी. ३. पशुपालन व्यवसाय चालवत असावा किंवा नवीन व्यवसाय सुरू करण्याची इच्छा असावी. ४. आधार कार्ड आणि इतर आवश्यक कागदपत्रे असावीत.
अर्ज प्रक्रिया
पशु किसान क्रेडिट कार्डसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:
१. जवळच्या सरकारी, राष्ट्रीयकृत किंवा सहकारी बँकेत जा. २. बँकेत पशु किसान क्रेडिट कार्डसाठी अर्ज फॉर्म मागून घ्या. ३. आवश्यक सर्व कागदपत्रे जमा करा. ४. बँकेचे अधिकारी तुमची कागदपत्रे तपासतील आणि तुमच्या शेतीची/पशुपालन व्यवसायाची माहिती घेतील. ५. कागदपत्रे योग्य आढळल्यास, कर्ज मंजूर होईल आणि रक्कम थेट तुमच्या बँक खात्यात जमा केली जाईल.
कर्जाच्या रकमेचा उपयोग कसा करावा?
पशु किसान क्रेडिट कार्ड अंतर्गत मिळालेल्या कर्जाचा उपयोग पुढील बाबींसाठी करता येईल:
१. पशुधन खरेदी
या कर्जातून उच्च दुग्ध उत्पादन देणाऱ्या गायी आणि म्हशी खरेदी करता येतील. गिर, साहिवाल, जर्सी यासारख्या संकरित प्रजातींच्या गायी तसेच मुर्रा, जाफराबादी यासारख्या म्हशी दूध उत्पादनासाठी अधिक फायदेशीर ठरू शकतात.
२. गोठा बांधकाम
पशुधनासाठी आरामदायक आणि स्वच्छ गोठ्याची गरज असते. या कर्जाद्वारे आधुनिक, हवेशीर आणि प्रशस्त गोठा बांधता येईल, ज्यामुळे पशुधनाचे आरोग्य उत्तम राहील आणि दूध उत्पादन वाढेल.
३. चारा व्यवस्थापन
चांगल्या आणि पौष्टिक चाऱ्यामुळे दुग्ध उत्पादन वाढते. या कर्जातून चारा लागवड, चारा कापणी यंत्रे, चारा साठवण सुविधा इत्यादींसाठी खर्च करता येतो.
४. आरोग्य सेवा
पशुधनाच्या नियमित आरोग्य तपासणीसाठी आणि लसीकरणासाठी कर्जाचा उपयोग करता येतो. निरोगी जनावरे अधिक दूध देतात आणि दीर्घकाळ उत्पादक राहतात.
५. दुग्ध व्यवसाय विस्तार
दूध गोळा करणे, साठवणूक आणि प्रक्रिया यासाठी आवश्यक उपकरणे खरेदी करून दुग्ध व्यवसायाचा विस्तार करता येतो.
यशस्वी कहाण्या आणि बदललेले जीवन
महाराष्ट्रातील अनेक शेतकऱ्यांनी पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजनेच्या माध्यमातून त्यांचे जीवन बदलले आहे. उदाहरणार्थ, सातारा जिल्ह्यातील रमेश पाटील यांनी या योजनेतून ३ लाख रुपयांचे कर्ज घेऊन ५ संकरित गायी खरेदी केल्या. सुरुवातीला त्यांचे दररोजचे दुग्ध उत्पादन ३५ लीटर होते, जे आता ७० लीटरपर्यंत पोहोचले आहे. त्यांचे मासिक उत्पन्न ४०,००० रुपयांवरून ८०,००० रुपयांपर्यंत वाढले आहे.
अशाच प्रकारे, कोल्हापूर जिल्ह्यातील सुनीता गायकवाड यांनी या योजनेतून ४ म्हशी खरेदी केल्या आणि आता त्या मासिक ६०,००० रुपयांपेक्षा जास्त कमावतात. त्यांनी म्हशींपासून तयार होणारे शेण आणि गोमूत्र यापासून जैविक खते बनवण्याचा व्यवसायही सुरू केला आहे, ज्यामुळे त्यांच्या उत्पन्नात आणखी वाढ झाली आहे.
पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजना ही शेतकऱ्यांसाठी आर्थिक सक्षमीकरणाची एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. ५ लाखांपर्यंतचे कमी व्याजदरावरील कर्ज मिळवून शेतकरी त्यांचा पशुपालन व्यवसाय प्रभावीपणे उभारू शकतात आणि दुहेरी उत्पन्न मिळवू शकतात. ही योजना विशेषतः छोट्या आणि सीमांत शेतकऱ्यांना आर्थिक संकटातून बाहेर पडण्यासाठी मदत करू शकते.
आजच्या अनिश्चित हवामान परिस्थितीत, फक्त शेतीवर अवलंबून राहणे धोकादायक ठरू शकते. पशुपालनासारखे जोडधंदे अपनावल्याने शेतकऱ्यांचे उत्पन्न स्थिर राहून आर्थिक सुरक्षितता मिळते. त्यामुळे जास्तीत जास्त शेतकऱ्यांनी पशु किसान क्रेडिट कार्ड योजनेचा लाभ घेऊन पशुपालन व्यवसाय सुरू करावा आणि आपल्या आर्थिक जीवनात सकारात्मक बदल घडवून आणावा.
Also Read:
प्रधानमंत्री सूर्यघर योजने अंतर्गत तुम्हाला मिळणार 80,000 हजार रुपये Minister’s Suryaghar Yojana