Farmer ID card भारतात शेती हा अर्थव्यवस्थेचा कणा असून, देशातील सुमारे 60% जनता प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षरित्या शेतीवर अवलंबून आहे. तंत्रज्ञानाच्या या युगात शेतीही डिजिटलायझेशनच्या दिशेने वाटचाल करत आहे.
या दिशेने टाकलेले एक महत्त्वाचे पाऊल म्हणजे ‘शेतकरी डिजिटल आयडी’ किंवा ‘किसान आयडी’. प्रत्येक शेतकऱ्याला त्याच्या आधार कार्डशी संलग्न 11 अंकी विशिष्ट किसान आयडी दिला जात आहे. या लेखात आपण शेतकरी ओळखपत्राचे महत्त्व, त्याचे फायदे आणि भारतीय शेतीवरील त्याचा प्रभाव याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
शेतकरी डिजिटल आयडी: एक अभिनव पाऊल
शेतकरी डिजिटल आयडी हे सरकारने उचललेले एक अत्यंत महत्त्वाचे पाऊल आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीच्या नोंदी, पिकांची माहिती, सरकारी योजनांचा लाभ यांसारख्या गोष्टी सहजरित्या उपलब्ध होतील.
महाराष्ट्रातील कृषी विभागाचे अधिकारी श्री. संतोष पवार यांनी सांगितल्याप्रमाणे, “हे ओळखपत्र शेतकऱ्यांसाठी एक डिजिटल पासपोर्ट म्हणून काम करेल. यामुळे शेतकऱ्यांना विविध सरकारी योजनांचा लाभ मिळवण्यासाठी वारंवार कार्यालयांमध्ये चकरा मारण्याची गरज भासणार नाही.”
हे ओळखपत्र मिळवण्याची प्रक्रिया सोपी असून, शेतकऱ्यांना त्यांच्या नजीकच्या कृषी कार्यालयात जाऊन किंवा ऑनलाइन पोर्टलद्वारे अर्ज करता येतो. याकरिता शेतकऱ्यांजवळ आधार कार्ड, जमिनीचे कागदपत्र आणि इतर आवश्यक दस्तऐवज असणे गरजेचे आहे. राज्यातील सुमारे 75% शेतकऱ्यांनी आतापर्यंत हे ओळखपत्र मिळवले आहे, हे एक समाधानकारक चित्र आहे.
शेतकरी ओळखपत्राचे महत्त्वपूर्ण फायदे
शेतकरी ओळखपत्रामुळे शेतकऱ्यांना अनेक फायदे मिळणार आहेत. कृषीतज्ज्ञ डॉ. विजय देशमुख यांनी सांगितल्याप्रमाणे, याचे प्रमुख फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत:
1. उत्पादनांच्या ऑनलाइन विक्रीसाठी मदत
ई-नाम (National Agriculture Market) सारख्या प्लॅटफॉर्मवर पिके विक्री करण्यासाठी शेतकरी ओळखपत्र अत्यंत उपयुक्त ठरते. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनांसाठी योग्य बाजारपेठ मिळवणे सोपे होते. ई-नाम हे एक राष्ट्रीय स्तरावरील डिजिटल व्यासपीठ असून, यामुळे शेतकऱ्यांना देशभरातील विविध बाजारपेठांमध्ये आपली उत्पादने विकण्याची संधी मिळते. शेतकरी ओळखपत्रामुळे या प्लॅटफॉर्मवर नोंदणी करणे आणि व्यवहार करणे सुलभ होते.
2. सबसिडीचा लाभ
शेतकरी ओळखपत्रामुळे खते, बियाणे, कीटकनाशके यांवरील सबसिडी सरळ शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा होते. यामुळे मध्यस्थांची गरज कमी होते आणि शेतकऱ्यांना त्यांच्या हक्काची रक्कम पूर्णपणे मिळते. सबसिडी वितरणात पारदर्शकता येते आणि भ्रष्टाचारावर नियंत्रण ठेवण्यास मदत होते.
3. किसान क्रेडिट कार्ड (KCC)
शेतकरी ओळखपत्रामुळे किसान क्रेडिट कार्ड मिळवणे सोपे होते. किसान क्रेडिट कार्डद्वारे शेतकऱ्यांना कमी व्याजदरात कर्ज उपलब्ध होते. यामुळे त्यांना शेतीसाठी आवश्यक असलेली आर्थिक मदत वेळेवर मिळू शकते. शेतीसाठी लागणारी साधने, बियाणे, खते यांची खरेदी करण्यासाठी हे कर्ज उपयुक्त ठरते.
4. कृषी विषयक सल्ला
शेतकरी ओळखपत्राच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांसाठी आवश्यक असलेल्या कृषी सल्ल्याचा लाभ मिळू शकतो. सरकारी अधिकारी, कृषी तज्ज्ञ आणि संशोधन संस्था यांच्याकडून मिळणारी माहिती थेट शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवली जाते. हवामान अंदाज, पीक संरक्षण, जमिनीची आरोग्य तपासणी यांसारख्या महत्त्वाच्या बाबींवर शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन मिळते.
5. सरकारी योजनांचा थेट लाभ
पीएम-किसान, नमो शेतकरी सन्मान निधी, पीक विमा योजना यांसारख्या सरकारी योजनांचा लाभ थेट शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात जमा होतो. यामुळे या योजनांच्या अंमलबजावणीत पारदर्शकता येते आणि शेतकऱ्यांना त्यांच्या हक्काचा निधी वेळेवर मिळतो.
6. किमान आधारभूत किंमतीचा (MSP) लाभ
शेतकरी ओळखपत्रामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांसाठी किमान आधारभूत किंमत सहज मिळू शकते. पीक विक्रीची प्रक्रिया सुलभ होते. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनांचे योग्य मूल्य मिळवण्यास मदत होते आणि त्यांना आर्थिक सुरक्षा मिळते.
शेतकरी ओळखपत्रातील त्रुटी आणि त्यावरील उपाय
अनेक शेतकऱ्यांना ओळखपत्र मिळाल्यानंतर त्यांच्या जमिनीच्या नोंदीत त्रुटी असल्याचे आढळून येत आहे. या त्रुटी दुरुस्त करण्यासाठी तज्ज्ञांनी 28 फेब्रुवारी 2025 पूर्वी पावले उचलण्याचे आवाहन केले आहे. शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीच्या कागदपत्रांची तपासणी करून, कोणत्याही त्रुटी असल्यास त्या दुरुस्त करण्यासाठी संबंधित अधिकाऱ्यांशी संपर्क साधण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे.
या त्रुटी दुरुस्त करण्यासाठी शेतकऱ्यांना पुढील कागदपत्रे सादर करावी लागतील:
- आधार कार्ड
- 7/12 उतारा
- 8-अ उतारा
- जमिनीचे इतर महत्त्वाचे कागदपत्र
- बँक खात्याचे तपशील
डिजिटल शेती: भविष्याचा मार्ग
राष्ट्रीय कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालयाचे सल्लागार डॉ. महेश शर्मा यांच्या मते, “भारतीय शेतीमध्ये डिजिटलायझेशन हा एक क्रांतिकारी बदल आणत आहे. शेतकरी ओळखपत्रामुळे सरकारी योजनांची अंमलबजावणी अधिक पारदर्शक आणि प्रभावी होईल.”
भविष्यात शेतकरी ओळखपत्राला मोबाईल अॅप्लिकेशनशी जोडले जाईल, ज्यातून शेतकरी त्यांच्या पिकांची नोंदणी करू शकतील, हवामानाचा अंदाज जाणून घेऊ शकतील, आणि कृषी तज्ज्ञांशी थेट संवाद साधू शकतील. यामुळे शेतीमध्ये आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर वाढेल आणि उत्पादकता सुधारेल.
डिजिटल शेतीच्या माध्यमातून पुढील गोष्टी शक्य होतील:
- शेतकऱ्यांना हवामानाचा अचूक अंदाज मिळेल
- जमिनीची आरोग्य तपासणी सोपी होईल
- पिकांच्या आजारांचे वेळीच निदान होईल
- पाण्याचे व्यवस्थापन अधिक कार्यक्षम होईल
- कृषी उत्पादनांची विक्री ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मवर शक्य होईल
शेतकरी डिजिटल आयडी हे भारतीय शेतीमधील एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. यामुळे शेतकऱ्यांचे जीवन सुलभ होईल आणि त्यांना विविध सरकारी योजनांचा लाभ सहजपणे मिळेल. तंत्रज्ञानाच्या या युगात शेतीही आधुनिक बनत चालली आहे आणि शेतकरी ओळखपत्र हे या बदलाचे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.
असे असले तरी, या प्रक्रियेमध्ये काही आव्हानेही आहेत. ग्रामीण भागातील अनेक शेतकऱ्यांना डिजिटल साक्षरतेचा अभाव आहे, त्यामुळे त्यांना या प्रक्रियेबद्दल माहिती देणे आणि त्यांना मार्गदर्शन करणे आवश्यक आहे. याशिवाय, जमिनीच्या नोंदीतील त्रुटी दूर करण्यासाठी विशेष मोहीम राबवली पाहिजे.
शेवटी, शेतकरी ओळखपत्र हे शेतकऱ्यांच्या हितासाठी आणि कृषी क्षेत्राच्या विकासासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. याचा योग्य वापर करून, भारतीय शेती अधिक समृद्ध आणि स्थिर होण्यास मदत होईल.
संदर्भ आणि उपयुक्त दुवे
- किसान आयडीसाठी ऑनलाइन अर्ज करण्यासाठी: कृषी विभागाचे अधिकृत पोर्टल
- अधिक माहितीसाठी जवळच्या कृषी विभागाच्या कार्यालयाशी संपर्क साधा
- किसान कॉल सेंटर (टोल फ्री): 1800-180-1551
