Barbed Wire Fencing Subsidy महाराष्ट्र राज्य शासनाने शेतकऱ्यांसाठी एक महत्वपूर्ण योजना सुरू केली आहे, ज्यामुळे त्यांच्या पिकांचे जंगली जनावरांपासून होणारे नुकसान रोखण्यास मदत होणार आहे. डॉ. श्याम प्रसाद मुखर्जी वन विकास प्राप्ती व व्याघ्र प्रकल्पांतर्गत राबविण्यात येत असलेली ही तार कुंपण योजना विशेषतः दुर्गम व आदिवासी भागातील शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरत आहे.
शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतीभोवती लोखंडी तार कुंपण उभारण्यासाठी 90 टक्क्यांपर्यंत अनुदान या योजनेअंतर्गत देण्यात येत आहे. मराठवाड्यातील काही भाग वगळता, राज्यातील बहुतांश दुर्गम व आदिवासी भागांमध्ये शेतकऱ्यांना आपल्या पिकांचे जंगली व पाळीव प्राण्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी तार कुंपणाची गरज भासत असते.
योजनेचे महत्वपूर्ण वैशिष्ट्य म्हणजे प्रत्येक लाभार्थी शेतकऱ्याला 2 क्विंटल लोखंडी काटेरी तार आणि 30 खांब पुरविण्यात येतात. या सामग्रीच्या एकूण किंमतीपैकी 90% रक्कम शासनाकडून अनुदान स्वरूपात दिली जाते, तर उर्वरित 10% रक्कम शेतकऱ्यांना स्वतःच्या हिश्श्यातून भरावी लागते.
तार कुंपण योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांना काही विशिष्ट अटी व नियमांचे पालन करावे लागते. सर्वप्रथम, अर्जदार शेतकऱ्याची जमीन अतिक्रमणाखाली नसावी. तसेच, ज्या शेतीभोवती तार कुंपण उभारायचे आहे, ते क्षेत्र वन्य प्राण्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात नसावे, ही महत्वाची अट आहे.
योजनेच्या अंमलबजावणीत पारदर्शकता राखण्यासाठी, शेतकऱ्यांना एक महत्वाचा ठराव सादर करावा लागतो. या ठरावात त्यांना पुढील दहा वर्षांपर्यंत सदर जमीन केवळ शेतीसाठीच वापरली जाईल, असे नमूद करावे लागते. याशिवाय, वन्य प्राण्यांमुळे होत असलेल्या पिकांच्या नुकसानीबाबत ग्राम परिस्थिती विकास समिती, संयुक्त वन व्यवस्थापन समिती किंवा वनपरिक्षेत्र अधिकारी यांचे प्रमाणपत्र सादर करणे आवश्यक आहे.
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी इच्छुक शेतकऱ्यांना स्थानिक पंचायत समितीमध्ये विहित नमुन्यातील अर्ज सादर करावा लागतो. अर्जासोबत आवश्यक कागदपत्रे जोडणे गरजेचे आहे. सध्या ही योजना केवळ महाराष्ट्र राज्यापुरतीच मर्यादित आहे.
वन विभागाच्या एका वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनी सांगितले की, “गेल्या काही वर्षांत जंगली जनावरांमुळे शेतीचे होणारे नुकसान वाढले आहे. विशेषतः डोंगराळ व जंगललगत असलेल्या भागांमध्ये हा प्रश्न अधिक गंभीर आहे. तार कुंपण योजनेमुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांचे संरक्षण करण्यास मदत होत आहे.”
नागपूर जिल्ह्यातील एका लाभार्थी शेतकऱ्याने सांगितले, “आमच्या भागात रानडुकरांचा त्रास खूप होता. प्रत्येक वर्षी पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान व्हायचे. तार कुंपण योजनेमुळे आता आमच्या पिकांचे संरक्षण होत आहे आणि उत्पन्नात वाढ झाली आहे.”
कृषी विभागाच्या आकडेवारीनुसार, गेल्या वर्षभरात राज्यातील हजारो शेतकऱ्यांनी या योजनेचा लाभ घेतला आहे. विशेषतः आदिवासी भागातील शेतकऱ्यांमध्ये या योजनेला चांगला प्रतिसाद मिळत आहे. शासनाने या योजनेसाठी भरीव निधीची तरतूद केली असून, येत्या काळात अधिकाधिक शेतकऱ्यांपर्यंत योजनेचा लाभ पोहोचवण्याचे नियोजन आहे.
तार कुंपण योजना ही शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सुरक्षिततेच्या दृष्टीने महत्वाची पाऊल ठरत आहे. एकीकडे पिकांचे संरक्षण होत असताना, दुसरीकडे वन्यजीवांशी मानवी संघर्ष टाळण्यासही या योजनेमुळे मदत होत आहे. शेतकरी व वन्यजीव यांच्यातील सहअस्तित्व राखण्याच्या दृष्टीने ही योजना महत्वपूर्ण ठरत आहे.
राज्य शासनाने शेतकऱ्यांना आवाहन केले आहे की, ज्या भागांमध्ये वन्यजीवांमुळे पिकांचे नुकसान होत आहे, तेथील शेतकऱ्यांनी या योजनेचा लाभ घ्यावा. योजनेविषयी अधिक माहितीसाठी शेतकरी स्थानिक कृषी कार्यालय किंवा पंचायत समितीशी संपर्क साधू शकतात.
