bank account आजच्या आधुनिक जगात बचत खाते हा प्रत्येक व्यक्तीच्या आर्थिक जीवनाचा अविभाज्य भाग बनला आहे. आपण दैनंदिन आर्थिक व्यवहार, पगार जमा करणे, बिले भरणे अशा अनेक कामांसाठी बचत खात्याचा वापर करतो.
परंतु, आपल्यापैकी अनेकांना बचत खात्यांसंदर्भातील नियम आणि निर्बंध याबद्दल पूर्ण माहिती नसते. आरबीआयने (भारतीय रिझर्व्ह बँक) वेळोवेळी या नियमांमध्ये बदल केले आहेत, जे जाणून घेणे प्रत्येक खातेधारकासाठी आवश्यक आहे. या लेखामध्ये आपण बचत खात्याच्या नवीन नियम, मर्यादा, टीडीएस कपात आणि नोटीस मिळाल्यास काय करावे याबद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.
बचत खात्याचे महत्त्व
बचत खाते हे नागरिकांच्या आर्थिक प्रगतीचे एक महत्त्वाचे साधन आहे. बचत खात्यामध्ये पैसे ठेवल्याने आपल्याला अनेक फायदे होतात:
Also Read:
या 3 योजनेचे पैसे शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात जमा आत्ताच चेक करा खाते bank accounts of farmers
- सुरक्षितता: आपले पैसे बँकेमध्ये सुरक्षित राहतात.
- सुलभ व्यवहार: आपण कधीही पैसे जमा करू किंवा काढू शकतो.
- व्याज मिळणे: बँका आपल्या जमा रकमेवर ठराविक व्याज देतात (सध्या साधारणत: 3.5%).
- ऑनलाइन बँकिंग: मोबाईल अॅप किंवा इंटरनेट बँकिंगद्वारे सुलभ व्यवहार.
- डेबिट कार्ड: खरेदी आणि एटीएम व्यवहारांसाठी सोयीस्कर.
तथापि, बचत खात्यामध्ये पैसे जमा करणे आणि काढणे याविषयी आरबीआयचे काही नियम आहेत, जे प्रत्येक खातेधारकाने जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे.
रोख रक्कम जमा करण्याच्या मर्यादा
वार्षिक रोख जमा मर्यादा
आरबीआयच्या नियमानुसार, बचत खात्यामध्ये रोख रक्कम जमा करण्याबाबत काही महत्त्वपूर्ण मर्यादा आहेत:
- वार्षिक मर्यादा: एका आर्थिक वर्षात (1 एप्रिल ते 31 मार्च) जर तुम्ही 10 लाख रुपयांपेक्षा जास्त रक्कम रोख स्वरूपात जमा केल्यास, तुमचे व्यवहार “हाय-व्हॅल्यू ट्रांजॅक्शन” म्हणून वर्गीकृत केले जातात.
- नोंदणी आवश्यकता: इन्कम टॅक्स अॅक्टच्या कलम 114B अंतर्गत, बँका अशा मोठ्या रोख व्यवहारांची माहिती आयकर विभागाला देतात.
- दैनिक मर्यादा: एका दिवसात जर तुम्ही 2 लाख रुपयांपेक्षा जास्त रोख रक्कम जमा केल्यास, आयकर कायद्याच्या कलम 269ST अंतर्गत तुम्हाला दंड लागू शकतो.
- पॅन कार्ड आवश्यकता: एका दिवसात 50,000 रुपयांपेक्षा जास्त रोख रक्कम जमा करताना पॅन कार्ड क्रमांक देणे आवश्यक आहे. पॅन कार्ड नसल्यास, फॉर्म 60/61 भरावा लागतो.
हे नियम मुख्यत्वे मनी लाँड्रिंग आणि कर चोरी रोखण्यासाठी आहेत. जर तुम्ही अधिकृत मार्गाने कमावलेल्या पैशांचा व्यवहार करत असाल आणि नियमित कर भरत असाल, तर काळजीचे कारण नाही.
रोख रक्कम काढण्याच्या मर्यादा
बचत खात्यातून रोख रक्कम काढण्याबाबतही काही नियम आहेत:
- वार्षिक मर्यादा: एका आर्थिक वर्षात तुम्ही तुमच्या बचत खात्यातून 1 कोटी रुपयांपेक्षा जास्त रोख रक्कम काढल्यास, त्यावर 2% टीडीएस कपात केली जाईल.
- आयटीआर भरणे महत्त्वाचे: जर तुम्ही आयकर विवरणपत्र (ITR) दाखल केले नसेल, तर ही मर्यादा फक्त 20 लाख रुपये असेल. म्हणजेच, वर्षात 20 लाखांपेक्षा जास्त रक्कम काढल्यास टीडीएस कपात होईल.
- एटीएम वापर मर्यादा: दरमहा तीन मोफत एटीएम व्यवहार उपलब्ध असतात. त्यानंतर प्रत्येक व्यवहारासाठी बँकेनुसार शुल्क आकारले जाते.
मिनिमम बॅलन्स नियम
बँकेच्या प्रकारानुसार आणि शाखेच्या स्थानानुसार मिनिमम बॅलन्स ठेवण्याची आवश्यकता बदलते:
- ग्रामीण शाखा: साधारणत: 1,000 ते 2,000 रुपये.
- अर्ध-शहरी शाखा: साधारणत: 2,000 ते 3,000 रुपये.
- शहरी शाखा: साधारणत: 3,000 ते 5,000 रुपये.
- महानगरीय शाखा: साधारणत: 5,000 ते 10,000 रुपये.
जर तुम्ही मिनिमम बॅलन्स ठेवण्यात अयशस्वी ठरला, तर बँक तुम्हाला दंड आकारू शकते. हा दंड बँकेनुसार वेगवेगळा असतो, परंतु साधारणत: 100 ते 500 रुपये प्रति महिना असू शकतो.
व्याज दर आणि कर
बचत खात्यातील व्याजदरांबाबत महत्त्वाची माहिती:
- वर्तमान व्याजदर: सध्या सरासरी व्याजदर 3.5% आहे, परंतु वेगवेगळ्या बँकांमध्ये हा दर 3% ते 4% दरम्यान असू शकतो.
- व्याजावरील कर: एका आर्थिक वर्षात बचत खात्यावर मिळालेले व्याज 10,000 रुपयांपेक्षा जास्त असल्यास, त्यावर टीडीएस कपात होतो. हा दर वर्तमान कर कायद्यानुसार सामान्यत: 10% आहे.
- आयकर विवरणात उल्लेख: तुम्हाला तुमच्या वार्षिक आयकर विवरणपत्रात बचत खात्यावरील मिळालेल्या व्याजाचा उल्लेख करणे आवश्यक आहे, मग त्यावर टीडीएस कपात झाला असो वा नसो.
आयकर विभागाकडून नोटीस मिळाल्यास काय करावे?
जर तुमच्या बचत खात्यातील अनियमित किंवा मोठ्या रक्कमेच्या व्यवहारांमुळे तुम्हाला आयकर विभागाकडून नोटीस मिळाली असेल, तर घाबरू नका. यासाठी खालील पावले उचला:
फंड सोर्स दाखवा: तुमच्या बचत खात्यात जमा केलेल्या रकमेचा स्त्रोत स्पष्ट करा. हे तुमच्या पगाराची स्लिप, गुंतवणूक विक्रीचे दस्तावेज, मालमत्ता विक्रीचे दस्तावेज, कर्ज घेतल्याचे पुरावे, भेट स्वरूपात मिळालेले पैसे इत्यादी असू शकतात.
आवश्यक कागदपत्रे जमा करा: बँक स्टेटमेंट, गुंतवणूक नोंदणी, मालमत्ता विक्री दस्तावेज, कर्ज दस्तावेज इत्यादी सादर करा. जेवढी अधिक कागदपत्रे तुम्ही सादर कराल, तेवढे तुमचे स्पष्टीकरण बळकट होईल.
कर सल्लागाराची मदत घ्या: अशा प्रकरणांमध्ये अनुभवी कर सल्लागाराची मदत घेणे उचित ठरते. ते तुम्हाला योग्य मार्गदर्शन करू शकतात आणि आवश्यक ती कागदपत्रे जमा करण्यास मदत करू शकतात.
नोटीसच्या अंतिम तारखेपूर्वी उत्तर द्या: आयकर विभागाच्या नोटीसला अंतिम तारखेपूर्वी उत्तर देणे महत्त्वाचे आहे. उशीर केल्यास अतिरिक्त दंड किंवा कारवाई होऊ शकते.
ईमानदारी बाळगा: तुमची आर्थिक स्थिती आणि व्यवहारांबद्दल प्रामाणिक राहा. खोटे दस्तावेज सादर करणे किंवा आयकर विभागाची दिशाभूल करणे गंभीर गुन्हा आहे.
बचत खात्यांबाबत महत्त्वपूर्ण टिप्स
तुमचे बचत खाते सुरक्षित आणि व्यवस्थित ठेवण्यासाठी काही महत्त्वपूर्ण सूचना:
- पॅन कार्ड आणि आधार कार्ड लिंकिंग: तुमचे बचत खाते पॅन कार्ड आणि आधार कार्डशी लिंक करा. हे सरकारी नियमांचे पालन करण्यासाठी आवश्यक आहे आणि अनेक बँकिंग सुविधा वापरण्यासाठी गरजेचे आहे.
- नियमित तपासणी: तुमच्या बचत खात्याचे स्टेटमेंट नियमित तपासा. यामुळे अनधिकृत व्यवहार शोधण्यास मदत होईल आणि तुमचे पैसे सुरक्षित राहतील.
- डिजिटल व्यवहारांचा वापर: शक्य तितके डिजिटल व्यवहार करा (NEFT, RTGS, IMPS, UPI इत्यादी). यामुळे रोख व्यवहारांच्या मर्यादा आणि नियमांचा त्रास टाळता येईल.
- आयटीआर दाखल करा: दरवर्षी तुमचे आयकर विवरणपत्र (ITR) दाखल करा, मग तुमचे उत्पन्न करपात्र असो वा नसो. यामुळे बचत खात्यातून मोठ्या रक्कमा काढताना टीडीएस कपात कमी होईल.
- मोठ्या व्यवहारांपूर्वी सल्ला घ्या: मोठे आर्थिक व्यवहार करण्यापूर्वी बँक अधिकारी किंवा कर सल्लागाराचा सल्ला घ्या. हे तुम्हाला अनावश्यक नोटीस आणि दंड टाळण्यास मदत करेल.
बचत खात्यांमधील नवीन बदल
सध्याच्या काळात बचत खात्यांसंदर्भात काही महत्त्वपूर्ण बदल झाले आहेत:
- डिजिटल बँकिंग प्रोत्साहन: आरबीआय आणि बँका डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन देत आहेत. अनेक बँका ऑनलाइन व्यवहारांवर विशेष सवलती देत आहेत.
- जीरो बॅलन्स खाते: अनेक बँका आता जीरो बॅलन्स बचत खाते ऑफर करत आहेत, ज्यामध्ये मिनिमम बॅलन्स ठेवण्याची आवश्यकता नसते.
- नेट बँकिंग आणि मोबाईल बँकिंग सुविधा: आधुनिक बचत खात्यांमध्ये नेट बँकिंग आणि मोबाईल बँकिंग सुविधा मोफत उपलब्ध असतात.
- बायोमेट्रिक सुरक्षा: अनेक बँका आता बायोमेट्रिक सुरक्षा (फिंगरप्रिंट, फेस रिकग्निशन) ऑफर करत आहेत, ज्यामुळे तुमचे खाते अधिक सुरक्षित होते.
बचत खाते हे आपल्या आर्थिक जीवनाचा महत्त्वपूर्ण भाग आहे. आरबीआयने वेळोवेळी बचत खात्यांसंदर्भातील नियमांमध्ये बदल केले आहेत, जे प्रत्येक खातेधारकाने जाणून घेणे आवश्यक आहे. मोठ्या रकमेचे व्यवहार करताना विशेष काळजी घ्या आणि आवश्यक असल्यास तज्ञांचा सल्ला घ्या. नियमांचे पालन करून आणि नियमित कर भरून, तुम्ही तुमचे बचत खाते सुरक्षित आणि कायदेशीर मार्गाने वापरू शकता.