E-Shram Card holders भारतातील शेकडो कोटी नागरिक असंघटित क्षेत्रात काम करतात. बांधकाम मजूर, घरेलू कामगार, शेतमजूर, रिक्षा चालक, हातगाडीवाले, दुकान कर्मचारी अशा विविध असंघटित क्षेत्रांमध्ये काम करणाऱ्या या कामगारांना सामाजिक सुरक्षा, आरोग्य विमा किंवा निवृत्तिवेतन यासारख्या सुविधा मिळत नाहीत. त्यांच्या आर्थिक स्थिरतेसाठी आणि जीवनमान उंचावण्यासाठी केंद्र सरकारने ई-श्रम पोर्टलची सुरुवात केली आहे.
ई-श्रम पोर्टल: परिचय आणि उद्देश
ई-श्रम पोर्टल हे भारत सरकारने असंघटित कामगारांसाठी तयार केलेले एक विशेष डिजिटल व्यासपीठ आहे. या पोर्टलचा मुख्य उद्देश देशातील सर्व असंघटित कामगारांची नोंदणी करणे आणि त्यांना विविध सरकारी योजनांचा लाभ देणे हा आहे. ई-श्रम कार्ड म्हणजे एक प्रकारचे डिजिटल ओळखपत्र असून, याद्वारे कामगारांना सरकारी योजनांचा लाभ मिळवणे सोपे होते.
या पोर्टलची निर्मिती करण्यामागे सरकारचा मुख्य हेतू हा असंघटित कामगारांना सुरक्षितता प्रदान करणे, त्यांचे आर्थिक जीवनमान सुधारणे आणि त्यांना सामाजिक सुरक्षा देणे हा आहे. याशिवाय, कामगारांची एक व्यापक डेटाबेस तयार करून त्यांच्यासाठी योग्य धोरणे आखणे हा सुद्धा एक महत्वाचा उद्देश आहे.
ई-श्रम कार्डाचे फायदे
ई-श्रम कार्ड धारकांना अनेक महत्वपूर्ण फायदे मिळतात. त्यापैकी काही प्रमुख फायदे खालीलप्रमाणे:
1. दरमहा आर्थिक मदत
ई-श्रम कार्ड धारक असंघटित कामगारांना दरमहा ₹1,000 ची आर्थिक मदत दिली जाते. ही रक्कम थेट लाभार्थ्याच्या बँक खात्यात जमा केली जाते, ज्यामुळे मध्यस्थांची गरज पडत नाही. ही मदत कामगारांच्या रोजच्या गरजा भागवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.
2. अपघात विमा संरक्षण
ई-श्रम कार्डधारकांना ₹2 लाख रुपयांचे अपघात विमा संरक्षण दिले जाते. काम करताना किंवा इतर ठिकाणी झालेल्या अपघातात कामगाराचा मृत्यू झाल्यास किंवा त्याला अपंगत्व आल्यास, त्याच्या कुटुंबाला या योजनेअंतर्गत आर्थिक मदत दिली जाते. या संरक्षणामुळे कामगारांच्या कुटुंबांना आर्थिक स्थिरता मिळते.
3. वैद्यकीय उपचार – आयुष्मान भारत योजना
ई-श्रम कार्डधारकांना आयुष्मान भारत योजनेचा लाभ घेता येतो. या योजनेअंतर्गत, कामगार आणि त्याच्या कुटुंबासाठी दरवर्षी ₹5 लाख पर्यंतचे मोफत वैद्यकीय उपचार उपलब्ध होतात. ही योजना कामगारांना आरोग्याच्या गंभीर समस्यांमध्ये आर्थिक संकटापासून वाचवते.
ई-श्रम कार्डासाठी पात्रता निकष
ई-श्रम कार्ड मिळवण्यासाठी खालील पात्रता निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- वयोमर्यादा: अर्जदाराचे वय 16 ते 59 वर्षे दरम्यान असावे.
- नागरिकत्व: अर्जदार भारताचा नागरिक असावा.
- क्षेत्र: फक्त असंघटित क्षेत्रातील कामगारच या योजनेसाठी पात्र आहेत. संघटित क्षेत्रातील कामगार, जसे की सरकारी कर्मचारी, कॉर्पोरेट कंपन्यांचे कर्मचारी इत्यादी या योजनेसाठी अपात्र आहेत.
- वार्षिक उत्पन्न: अर्जदाराचे वार्षिक उत्पन्न ₹15,000 पेक्षा कमी असावे.
ई-श्रम कार्डासाठी नोंदणी प्रक्रिया
ई-श्रम कार्डासाठी नोंदणी करण्याचे दोन मार्ग आहेत:
1. ऑनलाइन नोंदणी
स्वतः ऑनलाइन नोंदणी करण्यासाठी खालील पावले अनुसरा:
- ई-श्रम पोर्टलच्या अधिकृत वेबसाइटवर जा (www.eshram.gov.in).
- “नोंदणी” बटणावर क्लिक करा.
- आपला आधार क्रमांक आणि मोबाइल नंबर प्रविष्ट करा.
- आधार-संलग्न मोबाइल नंबरवर मिळालेला ओटीपी (OTP) प्रविष्ट करा.
- मागितलेली माहिती भरा (वैयक्तिक माहिती, बँक खाते तपशील, व्यवसाय माहिती इ.).
- आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करा.
- फॉर्म सबमिट करा.
2. कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) द्वारे नोंदणी
जर तुम्हाला ऑनलाइन नोंदणी करणे कठीण वाटत असेल, तर तुम्ही तुमच्या जवळील कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) मध्ये जाऊन नोंदणी करू शकता. CSC ऑपरेटर तुम्हाला नोंदणी प्रक्रियेत मदत करेल.
ई-श्रम कार्डासाठी आवश्यक कागदपत्रे
ई-श्रम कार्डासाठी नोंदणी करताना खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
- आधार कार्ड (अनिवार्य)
- बँक पासबुक (आर्थिक लाभ थेट बँक खात्यात जमा करण्यासाठी)
- पॅन कार्ड
- मतदान ओळखपत्र
- कुटुंब ओळखपत्र
- जात प्रमाणपत्र (लागू असल्यास)
- दारिद्र्य रेषेखालील (बीपीएल) प्रमाणपत्र (लागू असल्यास)
- अपंगत्व प्रमाणपत्र (लागू असल्यास)
2025 मध्ये ई-श्रम कार्ड योजनेत झालेले बदल
केंद्र सरकारने 2025 मध्ये ई-श्रम कार्ड योजनेत काही महत्त्वपूर्ण बदल केले आहेत, जे असंघटित कामगारांच्या कल्याणासाठी अधिक उपयुक्त ठरणार आहेत:
1. कौशल्य विकास प्रशिक्षण
नवीन बदलांमध्ये, ई-श्रम कार्डधारकांना कौशल्य विकास प्रशिक्षण दिले जाईल. हे प्रशिक्षण त्यांच्या कामाच्या क्षेत्रातील क्षमता वाढवण्यासाठी आणि त्यांना अधिक रोजगारक्षम बनवण्यासाठी मदत करेल.
2. रोजगार संधी
केंद्र सरकारने ई-श्रम कार्डधारकांसाठी विविध रोजगार संधी उपलब्ध करण्याची योजना आखली आहे. यामुळे बेरोजगार किंवा अल्प रोजगार असलेल्या कामगारांना योग्य काम मिळण्यास मदत होईल.
3. पेन्शन योजना
सरकारने ई-श्रम कार्डधारकांसाठी भविष्यात पेन्शन योजना सुरू करण्याची घोषणा केली आहे. या योजनेमुळे कामगारांना वृद्धावस्थेत आर्थिक सुरक्षितता मिळेल.
4. मुलांच्या शिक्षणासाठी मदत
नवीन बदलांमध्ये, ई-श्रम कार्डधारकांच्या मुलांच्या शिक्षणासाठी देखील मदत केली जाणार आहे. या अंतर्गत शिष्यवृत्ती, शैक्षणिक कर्ज किंवा इतर शैक्षणिक सहाय्य दिले जाईल.
ई-श्रम कार्ड ही भारत सरकारची एक महत्त्वपूर्ण कल्याणकारी योजना आहे, जी देशातील कोट्यवधी असंघटित कामगारांना सामाजिक सुरक्षा, आर्थिक मदत आणि आरोग्य विमा प्रदान करते. या योजनेमुळे कामगारांचे जीवनमान सुधारण्यास मदत होते आणि त्यांना आर्थिक संकटात संरक्षण मिळते.
Also Read:
कांदा बाजार भावात मोठी वाढ, शेतकऱ्यांना दिलासा इतक्या रुपयांनी वाढला दर onion market prices
2025 मध्ये या योजनेत केलेल्या नवीन बदलांमुळे योजनेची व्याप्ती आणखी वाढली आहे. कौशल्य विकास, रोजगार संधी, पेन्शन योजना आणि शैक्षणिक मदत यासारख्या नवीन उपक्रमांमुळे ई-श्रम कार्ड अधिक प्रभावी आणि कामगार-हितैषी बनेल.
जर आपण असंघटित क्षेत्रात काम करत असाल, तर निश्चितच ई-श्रम कार्डासाठी नोंदणी करा आणि या महत्त्वपूर्ण सरकारी योजनेचा लाभ घ्या. समाजातील दुर्बल घटकांना सक्षम करण्याच्या दिशेने हे एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे, जे देशाच्या समग्र विकासात योगदान देईल.
Also Read:
एलपीजी गॅस सिलिंडरच्या किमती घसरल्या, जाणून घ्या तुमच्या शहरातील दर LPG gas cylinder prices