February installment महाराष्ट्र राज्य सरकारने सुरू केलेली मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरली आहे. मात्र, आता या योजनेत काही महत्त्वपूर्ण बदल होत असून, लाभार्थींची व्यापक पडताळणी सुरू आहे. या योजनेअंतर्गत सुमारे २ कोटी ५१ लाख महिलांना दरमहा आर्थिक मदत दिली जात असली, तरी आता अनेक महिलांना या योजनेतून वगळले जात आहे.
योजनेची सद्यस्थिती आणि नवीन आव्हाने विधानसभा निवडणुकीपूर्वी सुरू करण्यात आलेल्या या योजनेला प्रचंड प्रतिसाद मिळाला होता. केवळ अडीच महिन्यांत २.५ कोटी महिलांनी या योजनेसाठी अर्ज केले. मात्र, एवढ्या कमी कालावधीत तालुका आणि जिल्हा पातळीवर या अर्जांची योग्य पडताळणी करणे शक्य झाले नाही. निवडणुकीनंतर अनेक तक्रारी समोर आल्यामुळे सरकारने आता योजनेंतर्गत अपात्र ठरणाऱ्या महिलांचा शोध घेण्यास सुरुवात केली आहे.
चारचाकी वाहनधारक महिलांची विशेष तपासणी सध्या ज्या महिलांच्या नावावर चारचाकी वाहन नोंदणीकृत आहे, त्यांची विशेष तपासणी सुरू करण्यात आली आहे. या तपासणी प्रक्रियेदरम्यान अशा महिलांना आर्थिक मदत मिळणार नाही. यासाठी राज्य सरकारने अंगणवाडी सेविकांना विशेष जबाबदारी दिली असून, त्या घरोघरी जाऊन माहिती संकलित करत आहेत. प्रत्येक लाभार्थी महिलेची आर्थिक स्थिती आणि पात्रता यांची खातरजमा केली जात आहे.
अपात्र लाभार्थींची वाढती संख्या आतापर्यंतच्या तपासणीत सुमारे ५ लाख ४० हजार महिला या योजनेसाठी अपात्र ठरल्या आहेत. यामध्ये संजय गांधी निराधार योजना, नमो शक्ती योजना यांचे लाभार्थी आणि स्वतःहून लाभ नाकारलेल्या महिलांचा समावेश आहे. या व्यतिरिक्त, चारचाकी वाहन असलेल्या आणि इतर निकषांवर अपात्र ठरणाऱ्या महिलांची संख्या यात आणखी वाढण्याची शक्यता आहे.
आर्थिक बचत आणि प्रशासकीय दृष्टिकोन अपात्र लाभार्थींना योजनेतून वगळल्यामुळे सरकारी तिजोरीत सुमारे ८२.५० कोटी रुपयांची बचत होणार आहे. ही रक्कम इतर विकास कामांसाठी वापरली जाऊ शकते. तथापि, या तपासणी प्रक्रियेमुळे मुख्यमंत्री अन्नपूर्णा योजनेसारख्या इतर योजनांचा लाभही काही काळ थांबवण्यात आला आहे, ज्यामुळे अनेक लाभार्थींना तात्पुरता त्रास सहन करावा लागत आहे.
फेब्रुवारी महिन्याच्या लाभासाठी विशेष व्यवस्था फेब्रुवारी महिन्याच्या आर्थिक मदतीसाठी विशेष पडताळणी सुरू आहे. सध्या सुरू असलेल्या तपासणीचा अहवाल आठ दिवसांत सरकारकडे सादर केला जाणार आहे. त्यानंतर अपात्र ठरलेल्या महिलांबाबत अंतिम निर्णय घेतला जाईल. पात्र महिलांना फेब्रुवारी महिन्याचा हप्ता मार्च महिन्यात मिळण्याची शक्यता आहे.
लाभार्थींसाठी महत्त्वाच्या सूचना १. सर्व लाभार्थी महिलांनी अधिकृत वेबसाईटवर जाऊन आपले नाव तपासून घ्यावे. २. अंगणवाडी सेविकांना तपासणीदरम्यान सहकार्य करावे. ३. आपल्या पात्रतेबाबत शंका असल्यास संबंधित कार्यालयाशी संपर्क साधावा. ४. योजनेच्या निकषांमध्ये बदल झाल्यास त्याची माहिती ठेवावी.
या योजनेची यशस्वी अंमलबजावणी करण्यासाठी काही आव्हानांना सामोरे जावे लागत आहे. प्रामुख्याने, एवढ्या मोठ्या संख्येने लाभार्थींची पडताळणी करणे, त्यांच्या पात्रतेची खातरजमा करणे आणि योग्य लाभार्थींपर्यंत मदत पोहोचवणे या बाबी महत्त्वाच्या आहेत. याशिवाय, डेटा व्यवस्थापन, वेळेवर लाभ वितरण आणि तक्रारींचे निराकरण या बाबींकडेही लक्ष देणे आवश्यक आहे.
मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना ही महिला सक्षमीकरणाची एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे. सध्या सुरू असलेली पडताळणी प्रक्रिया ही योजनेच्या पारदर्शक अंमलबजावणीसाठी महत्त्वाची आहे. यामुळे खरोखर गरजू महिलांपर्यंत मदत पोहोचवणे शक्य होईल.
तथापि, या प्रक्रियेदरम्यान होणारा विलंब आणि काही लाभार्थींना येणारा तात्पुरता त्रास टाळण्यासाठी योग्य नियोजन करणे आवश्यक आहे. सरकारने या योजनेच्या अंमलबजावणीत सुधारणा करून, ती अधिक प्रभावी आणि लक्ष्यकेंद्रित करण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.