Senior citizens भारतीय रेल्वेने ज्येष्ठ नागरिकांसाठी एक महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतला आहे. १५ फेब्रुवारी २०२५ पासून महिला आणि पुरुष ज्येष्ठ नागरिकांसाठी रेल्वे प्रवासात मोठी सवलत जाहीर करण्यात आली आहे. या नवीन धोरणामुळे महिला प्रवाशांना ५०% तर पुरुष प्रवाशांना ४०% सवलत मिळणार आहे. कोविड-१९ महामारीच्या काळात ही सेवा बंद करण्यात आली होती, मात्र आता ती पुन्हा सुरू होत असून ज्येष्ठ नागरिकांसाठी हा मोठा दिलासा ठरणार आहे.
सवलतीची पात्रता आणि निकष या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही विशिष्ट निकष ठेवण्यात आले आहेत. ५८ वर्षांवरील महिला आणि ६० वर्षांवरील पुरुष या सवलतीसाठी पात्र असतील. मात्र ही सुविधा केवळ भारतीय नागरिकांसाठीच मर्यादित आहे. विशेष म्हणजे ही सवलत फक्त सामान्य तिकीट बुकिंगवर लागू होईल, तात्काळ तिकिटांवर ही सूट उपलब्ध नसेल.
ऑनलाइन बुकिंग प्रक्रिया आधुनिक काळात बहुतांश प्रवासी ऑनलाइन बुकिंगला प्राधान्य देतात. IRCTC पोर्टलवर ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष सोय करण्यात आली आहे. प्रवाशांना प्रथम IRCTC वेबसाइटवर खाते तयार करावे लागेल. त्यानंतर प्रवासाचा तपशील भरताना “ज्येष्ठ नागरिक सवलत” हा पर्याय निवडावा लागेल. वय सिद्ध करण्यासाठी वैध कागदपत्रे अपलोड करणे आवश्यक आहे. पेमेंट केल्यानंतर सवलतीच्या दरात तिकीट उपलब्ध होईल.
काउंटरवरील बुकिंग सुविधा ज्या ज्येष्ठ नागरिकांना ऑनलाइन बुकिंग करणे जमत नाही, त्यांच्यासाठी रेल्वे स्थानकांवरील आरक्षण काउंटरवर विशेष सोय करण्यात आली आहे. काउंटरवर तिकीट घेताना फॉर्ममध्ये “ज्येष्ठ नागरिक सवलत” असा स्पष्ट उल्लेख करावा लागेल. वयाचा पुरावा म्हणून आधार कार्ड किंवा इतर ओळखपत्र सादर करणे आवश्यक आहे.
अतिरिक्त सुविधा आणि सवलती रेल्वेने केवळ तिकिटांमध्ये सवलत देऊन थांबले नाही तर ज्येष्ठ नागरिकांच्या सोयीसाठी अनेक अतिरिक्त सुविधाही उपलब्ध करून दिल्या आहेत. सर्वसाधारण डब्यांमध्ये त्यांच्यासाठी काही जागा राखीव ठेवण्यात आल्या आहेत. प्रमुख स्थानकांवर व्हीलचेअरची सोय करण्यात आली आहे. तिकीट बुकिंग आणि चेक-इन प्रक्रियेदरम्यान त्यांना वेगळ्या रांगेत उभे राहण्याची सोय आहे. स्लीपर आणि एसी कोचमध्ये लोअर बर्थला प्राधान्य दिले जाते.
योजनेचे सामाजिक महत्त्व ही योजना केवळ आर्थिक सवलत नसून त्यामागे मोठे सामाजिक उद्दिष्ट आहे. अनेक ज्येष्ठ नागरिक निवृत्तीनंतर मर्यादित पेन्शनवर अवलंबून असतात. या सवलतीमुळे त्यांना कमी खर्चात प्रवास करता येईल. त्यामुळे ते सहजपणे आपल्या कुटुंबीयांना भेटू शकतील किंवा तीर्थयात्रा करू शकतील. भारतीय रेल्वेच्या विस्तृत जाळ्यामुळे देशाच्या कोणत्याही भागात प्रवास करणे शक्य होईल.
डिजिटल सुविधांचा वापर रेल्वेने डिजिटल प्लॅटफॉर्मचा वापर वाढवण्यासाठी विशेष प्रयत्न केले आहेत. IRCTC ॲपवर ज्येष्ठ नागरिकांसाठी सोपी इंटरफेस तयार करण्यात आली आहे. तिकीट बुकिंग, रद्द करणे किंवा तारीख बदलणे या सर्व सुविधा ऑनलाइन उपलब्ध आहेत. डिजिटल पेमेंट करणाऱ्या प्रवाशांना अतिरिक्त सवलतही मिळू शकते.
महत्त्वाच्या सूचना या योजनेचा लाभ घेताना काही महत्त्वाच्या गोष्टींची नोंद घ्यावी. प्रवासादरम्यान वयाचा पुरावा सोबत बाळगणे आवश्यक आहे. तिकीट तपासणीदरम्यान हे कागदपत्र दाखवावे लागू शकते. सवलतीचा गैरवापर केल्यास दंडात्मक कारवाई होऊ शकते. तसेच ही सवलत व्यक्तिगत वापरासाठी असून ती हस्तांतरणीय नाही.
रेल्वे प्रशासनाने भविष्यात अधिक सुविधा देण्याचे नियोजन केले आहे. ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष प्रतीक्षा कक्ष, वैद्यकीय सुविधा आणि स्टेशनवर मार्गदर्शक कर्मचारी नेमण्याची योजना आहे. डिजिटल साक्षरता वाढवण्यासाठी प्रशिक्षण शिबिरेही आयोजित केली जातील.
भारतीय रेल्वेची ही नवीन योजना ज्येष्ठ नागरिकांसाठी खरोखरच वरदान ठरणार आहे. आर्थिक सवलतीबरोबरच अनेक सोयी-सुविधा उपलब्ध करून देण्यात आल्या आहेत. या योजनेमुळे ज्येष्ठ नागरिकांना सन्मानाने आणि आरामात प्रवास करता येईल. सामाजिक बांधिलकी जपण्याच्या दृष्टीने हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.